Şehirlerdeki meydanların yalnızca kentsel fonksiyonları yoktur; hepsi başka bir tarih barındırır… Meydanlar kentlerin hafızasıdır tıpkı vakitte. Başşehri Buenos Aries’teki Plaza de Mayo da Arjantin’in hafızasında çok kıymetli bir yere sahip. Dünya çapında ses getiren bir hareketle özdeşleşen bu meydanda her perşembe günü buluşan anneler, çocuklarının akıbetini soruyor; tıpkı yıllardır Taksim’deki Galatasaray meydanında her hafta buluşan Cumartesi Anneleri gibi…
Cumartesi Anneleri (solda), Plaza De Mayo Anneleri (sağda) Buenos Aries’in merkezinde yer alan Plaza de Mayo, 1580 yılında kurulmuş. Ülkenin tarihindeki en kıymetli meydanlardan biri zira siyasi ve toplumsal hayatta kıymetli bir rol oynamış. İsmini 25 Mayıs 1810’da İspanyol sömürge idaresine karşı gerçekleşen ve ülkenin bağımsızlık sürecini başlatan Mayıs Devrimi’nden almış. Meydanı bugün özel kılan yalnızca özet geçtiğimiz tarihi değil. 1976 – 1983 yılları ortasında ülkede karar süren askeri cunta devrinde kaybedilen çocuklarını arayan annelerin sesi olmuş bu meydan ve hâlâ oluyor. Bu meydandan dünyaya yayılan “Plaza de Mayo Anneleri” hareketi insan hakları gayretinin simgelerinden biri.
Plaza De Mayo – Buenos Aires TANIDIK ATMOSFER
Herhangi bir perşembe günü saatler 15.30’u gösterdiğinde yolunuz düşerse, annelerin yükselen seslerini duyabilirsiniz. Ben de geçen perşembe günü, tam da o saatte annelerin aksiyonuna tanıklık etmek için Plaza de Mayo’ya koştum.
Atmosfer çok tanıdık geldi. Zira gazeteciliğe başladığım birinci yıllarda her cumartesi günü Galatasaray Meydanı’ndaki hareketi takip ederdim. Gözaltına alındıktan sonra kaybedilen yahut faili meçhul siyasi cinayetlere kurban giden çocuklarının faillerini arayan annelerin hareketini izler, sonra da birden fazla meslektaşımla Hazzopulo Pasajı’ndaki Mustafa amcanın çay ocağında oturup hareketin haberini yazardık.
‘ANNELER VE POLİSLER’
Eylem saati yaklaşırken anneler ve çok sayıda kişi Plaza de Mayo’da toplanmaya başladı. Bir yandan geçmişten fotoğraflar asılıyor, öbür yandan birtakım sanatkarlar yerlere fotoğraflar çiziyordu. Beyaz eşarp onların simgesiydi. Meydanın ortasında yer alan “Piramide de Mayo” anıtı, Arjantin’in bağımsızlığını simgeliyor. Üzerindeki “Gracias Madres-Annelere Teşekkür” yazısı; anneler için yazılmış.
Saat 15.30’u gösterdiğinde anneler ve çok sayıda insan bu anıtın etrafında yürüyüşe geçti. Kaybolan çocuklarının isimlerini okuyup “Burada” diye haykırdı. Türkiye’den alışık olduğum üzere etrafta çok sayıda polis ve TOMA vardı.
Arjantin’de yakın zaman önce devlet başkanı olan faşist Javier Milei’nin, askeri diktatörlük (1976-1983) periyodunda 20 bin kişinin kaybolmadığını söylemesi de gündem yaratmıştı. Benim izlediğim eylemde hem Milei’nin sözleri hem de alanda artan polis sayısı eleştirildi.
‘KAYIP PROBLEMİNİN VAR OLDUĞU UNUTULMADI’
Annelerin ortak yanlarını düşünürken ve bununla ilgili birtakım kaynakları tararken Doç. Dr. Ayfer Genç Yılmaz’ın 2014 yılında Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi’nde yayımlanan “Toplumsal Hareketin Kalbinde bir Yeni özne: Anneler, Türkiye’de Cumartesi Anneleri ve Arjantin’de Mayıs Meydanı Anneleri Üzerine Mukayeseli Bir Analiz” çalışmasına denk geldim.
Çalışmanın sonuç kısmında Cumartesi Anneleri için “1990’larda yaşanan pek çok acı tahminen unutuldu fakat Türkiye’nin bir ‘kayıp sorunu’nun var olduğu unutulmadı. İşte bu toplumsal hafızayı yaratan ve 1990’lı yıllardan bugünlere kadar aktaran yahut aktarılmasına vesile olan şahsen Cumartesi Anneleridir” sözlerini kullanılıyordu.
‘TOPLUMSAL HAFIZA VURGUSU’
Çalışmada birebir formda Arjantin ve Türkiye’deki hareketlerin ortak özelliklerine ait de “Madres, hem kayıpların sorumlusu olarak nitelendirilen askeri cunta lideri Vindela’nın yargıda hesap vermesini sağladı, hem de daima bir kurumsal yapıya dönüştü. Bu noktada her iki ülkenin hareketi için de söylenebilecek olan şey; bu hareketlerin tek bir olaya yönelik ve tek hedefli bir örgütlenmeden toplumsal, ekonomik ve politik çok çeşitli alanlara dair haksızlıklara karşı çıkan ve varlık hedefini artık kayıplarla sonlu tutmayan örgütlenme hâlini aldıkları istikametindedir. Buna ek olarak her iki hareket de o günlerden bugünlere bir toplumsal hafıza yaratmayı başarabilmiş; bu çerçevede kayıp sorunu ve bununla irtibatlı çok sayıda toplumsal ve siyasal sorun ile ilgili kuşaktan nesile ulaşabilen tabir yerindeyse sembolik bir direniş kültürü yaratabilmiştir” deniliyordu.
‘KADINLARIN GÜCÜ DE ORTAK’
İki aksiyonu de izleyen bir gazeteci olarak söyleyebilirim ki iki meydanda da annelerin gözyaşları daha tazeydi. Dünyanın iki farklı ucunda toplanan annelerin hem gözyaşları hem de acıları taze. İki ülkede de iki meydanda da devlet şiddeti ve annelerin acıları çok benziyor lakin birebir vakitte bayanların gücü ve dayanışması da ortak.